In navolging van de VN-Mensenraad erkent het VN-Kinderrechtencomité het recht van kinderen op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving. Dit recht staat volgens het comité impliciet in het VN-Kinderrechtenverdrag en hangt samen met een aantal andere kinderrechten, zoals het recht op leven, gezondheid en onderwijs. De visie van de VN-kinderrechtenexperts staat in General Comment 26, die deze week is gelanceerd. In de nieuwe en gezaghebbende General Comment, met de titel ‘Kinderrechten en de leefomgeving met speciale aandacht voor klimaatverandering’, staan ook de verplichtingen van Staten op het gebied van de leefomgeving en klimaatverandering. Defence for Children leverde als lid van het Kinderrechtencollectief een bijdrage aan dit document en complimenteert het comité met het uiteindelijke resultaat.

Stem van kinderen

De wereldwijde pogingen van kinderen om aandacht te vragen voor de drievoudige crisis die de aarde bedreigt - klimaatverandering, afname van biodiversiteit en wijdverspreide vervuiling - inspireerden het VN-Kinderrechtencomité tot het schrijven van deze General Comment. Het comité publiceerde op 15 november 2022 een eerste versie, waarin de mening van duizenden kinderen was verwerkt. Vervolgens konden kinderen (en experts) van over de hele wereld hierop reageren. In totaal beschreven 16.331 kinderen uit 121 landen hoe hun gezondheid, levens en gemeenschappen door de klimaatcrisis worden bedreigd. Ze riepen Staten op te luisteren naar wat kinderen te zeggen hebben, samen te werken om (verdere) klimaatverandering tegen te gaan en te zorgen voor een schone, gezonde en duurzame leefomgeving.

Bescherming rechten van huidige én toekomstige generaties

De klimaatverandering, afname van biodiversiteit en wijdverspreide vervuiling vormen overal ter wereld een bedreiging voor (de rechten van) kinderen. Niet alleen voor kinderen van nu, maar ook voor toekomstige generaties[1]: de kinderen die, in de voorzichtige bewoordingen van het comité, ‘voortdurend ter wereld komen’. Zij hebben recht op bescherming tegen de onmiddellijke gevaren, zoals de slechte lucht- en waterkwaliteit, het gebrek aan voedselzekerheid en de blootstelling aan giftige stoffen als bijvoorbeeld lood. Daarnaast hebben ze op langere termijn het recht om te worden beschermd tegen de schadelijke gevolgen van de uitstoot van broeikasgassen, het niet-duurzame gebruik van grondstoffen en de aantasting van ecosystemen.

Recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving

Het Kinderrechtencomité zegt in de General Comment dat een schone, gezonde en duurzame leefomgeving een mensenrecht op zich is. Het gaat om schone lucht, een veilig en stabiel klimaat, gezonde ecosystemen en biodiversiteit, schoon en voldoende drinkwater, gezond en duurzaam geproduceerd voedsel en een niet-giftige leefomgeving. Een schone, gezonde en duurzame leefomgeving is bovendien noodzakelijk voor de uitoefening van (andere) kinderrechten, en hangt daarmee samen. Het comité noemt onder andere het recht op leven, ontwikkeling, gezondheid, waaronder de mentale gezondheid, onderwijs en het recht op spelen. Aantasting van de leefomgeving en klimaatverandering maken dat kinderrechten worden geschonden. Staten dragen zowel de verantwoordelijkheid voor schendingen die zich nu voordoen als voor voorzienbare, toekomstige schendingen die te wijten zijn aan het handelen of niet-handelen van een Staat. Daarbij is van belang dat Staten er ook verantwoordelijk voor zijn dat bedrijven kinderrechten respecteren.

Verplichtingen van Staten

Kort gezegd dringt het comité er bij Staten op aan het recht van kinderen op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving bij elke beslissing en maatregel voorop te stellen. Daarvoor is het belangrijk dat er structureel naar de mening van kinderen wordt gevraagd en geluisterd. Dit recht op participatie houdt tevens in dat Staten kinderen horen te voorzien van relevante en begrijpelijke informatie. Kinderen moeten ook weten wat ze kunnen doen als hun rechten worden geschonden. Daaraan besteedt het comité in de General Comment een hele paragraaf (IV-D). Zo stelt het comité onder andere dat het kinderen moet worden toegestaan zelf procedures op te starten (zie ‘Meer informatie' voor een succesvol voorbeeld) en dat ze toegang moeten hebben tot gratis rechtsbijstand. Er is ook aandacht voor mogelijke remedies, zoals schadevergoeding en rehabilitatie. Daarnaast wijst het comité erop dat kinderen zelfstandige dragers zijn van burger- en politieke rechten. Zo hebben ze onder meer het recht te demonstreren. Om ervoor te zorgen dat ze dit recht veilig kunnen uitoefenen, moeten Staten jonge klimaatverdedigers beschermen tegen bedreigingen, intimidatie en andere serieuze vergeldingsmaatregelen.

Bijdrage Kinderrechtencollectief 

Het Kinderrechtencollectief gaf gehoor aan de algemene oproep van het VN-Kinderrechtencomité om de eerste versie van General Comment 26 van commentaar te voorzien. Defence for Children, Save the Children en het Nederlands Jeugdinstituut (Nji) hielden in januari 2023 een consultatieve bijeenkomst met meer dan twintig kinderrechten- en milieuorganisaties. Hun inbreng is meegenomen in de bij het Kinderrechtencomité ingediende reactie, net als de antwoorden die kinderen gaven in de, in het Nederlands vertaalde, enquête van het comité. Defence for Children, Save the Children en het Nederlands Jeugdinstituut (Nji) focusten zich daarbij op drie onderwerpen: participatie en remedies, de verantwoordelijkheid van bedrijven en mentale gezondheid. In de General Comment komen deze onderwerpen ruimschoots aan bod.

Meer informatie:

• General Comment 26 ‘Kinderrechten en de leefomgeving met speciale aandacht voor klimaatverandering’ (Engels, de Nederlandse vertaling daarvan is in de maak)
• Bijdrage van het Kinderrechtencollectief aan General Comment 26 (Dutch NGO Coalition for Children’s Rights)
• Child-friendly version of General Comment 26 (Engelstalig), including animation. 
• Baanbrekende uitspraak van 14 augustus 2023 van een rechter uit de Amerikaanse staat Montana, die in een door kinderen aangespannen procedure oordeelde dat de staat het recht van jongeren op een schone en gezonde leefomgeving heeft geschonden.

[1] Waar het comité zich niet heel duidelijk uitspreekt over de toepasselijkheid van General Comment 26 op toekomstige generaties kinderen, doen de zogeheten Maastricht Principles on The Human Rights of Future Generations van 3 februari 2023 dat wel.