Inclusief onderwijs is een kinderrecht

Mirjam: “In het VN-Kinderrechtenverdrag staat dat kinderen recht hebben op onderwijs en dat de toegang tot onderwijs gebaseerd moet zijn op gelijke kansen. In een General Comment stelt het VN-Kinderrechtencomité vervolgens dat kinderen met een handicap recht hebben op inclusief onderwijs. Dit recht is eind 2006 met zoveel woorden opgenomen in het VN-Mensenrechtenverdrag Handicap. Volgens dit verdrag heeft de overheid een specifieke en voortdurende verplichting om “zo snel en effectief mogelijk te handelen” in de richting van de volledige realisatie van inclusief onderwijs. Opvallend genoeg is in de Nederlandse wetgeving niet opgenomen dat kinderen recht hebben op onderwijs. Ze zijn alleen leerplichtig. Onder andere voor kinderen met een ernstige lichamelijke of psychische beperking bestaat de mogelijkheid een ontheffing van deze leerplicht aan te vragen.”

Henk-Willem: “Dit uitgangspunt is het onderliggende probleem. Ieder kind kan leren en zich ontwikkelen, maar alle kinderen leren anders, op een eigen manier. Dat er zoveel meer mogelijk is dan mensen denken, is wat Stichting het Gehandicapte Kind wil laten zien. Helaas is ons onderwijs nu zo ingericht dat kinderen met een handicap daar niet altijd in passen. Daarom zijn er speciale scholen voor hen of gaan ze bijvoorbeeld naar een dagverblijf, waarbij ze worden ontheven van de leerplicht. Door die ontheffing krijgen ze het stempeltje ‘niet-leerbaar’ te zijn."

Mirjam: “Dat is een schending van het in de verdragen opgenomen recht op onderwijs. Er ligt nu een initiatiefwetsvoorstel op tafel, waarvoor Defence for Children input mag geven. Het voorstel wil het leerrecht in de wet verankeren via een wijziging van de Leerplichtwet. Een kind van wie is vastgesteld dat het zich kan ontwikkelen, krijgt dan geen vrijstelling van de leerplicht meer. Dat is positief, zij het dat de school waar het kind naartoe wil mogelijk niet in staat is de juiste zorg en ondersteuning te bieden. Pas als het onderwijsstelsel wordt aangepast naar een inclusief stelsel en er sprake is van een daadwerkelijke ontschotting tussen zorg en onderwijs, valt zo’n kind niet meer tussen de wal en het schip. Pas dan wordt voldaan aan de verdragsrechtelijke verplichtingen waaraan de Nederlandse staat zich heeft gecommitteerd.”

Toewerken naar inclusief onderwijs

Henk-Willem: “Verankering van het leerrecht is een goede stap op weg naar inclusiever onderwijs. Dat geldt ook voor de vorig jaar door de minister van Onderwijs aangekondigde routekaart naar inclusief onderwijs. Daarbij wordt voor het eerst niet meer uitgegaan van passend onderwijs, zoals voorheen. Passend onderwijs gaat ervan uit dat de overheid ervoor moet zorgen dat er voor ieder kind een passende plek is. Het staat als een paal boven water dat dat een goede gedachte is, maar het geeft geen invulling aan inclusie. Het kinderrechtenperspectief draait dat om, het begint met het recht van ieder kind op inclusief onderwijs. De realisatie daarvan is niet eenvoudig, maar zeker mogelijk. Dat is onze boodschap.”

Mirjam: “Het onderwijs moet zich aan het kind aanpassen en niet andersom zoals nu het geval is. Daarbij moet onderwijs voldoen aan de zogenaamde vier a’s: het moet beschikbaar (availability) en toegankelijk zijn voor iedere leerling (accessibility), het moet de behoefte, cultuur en wensen van de leerling respecteren (acceptability) en het moet flexibel zijn (adaptability). Naar zo’n inclusief onderwijssysteem moeten we geleidelijk toewerken om te voldoen aan de verplichtingen uit de verdragen.”

Henk-Willem: “Wat dat betreft lopen we achter op landen om ons heen. Veel van de benodigde context is in Nederland goed geregeld. Zo hebben we veel scholen dichtbij de plek waar kinderen wonen. Toch hebben we nog steeds een gesegregeerd onderwijsstelsel.”

Mirjam: “Het reguliere en speciale onderwijs moet met elkaar verweven worden. Er moet en kan één inclusief onderwijsstelsel komen. Het gaat dus niet om het afschaffen van het speciaal onderwijs, maar meer om het toepassen van de kennis die daar zit in een inclusief stelsel. De coronacrisis heeft laten zien dat scholen in staat zijn om snel aanpassingen te doen om kinderen op maat te laten meedoen, waarbij vooral het digitale onderwijs een grote rol speelt.”

Henk-Willem: “Ja, dingen die eerst onmogelijk leken, zijn mogelijk gebleken.”

Inclusie en het belang van het kind

Henk-Willem: “We hebben een onderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat ‘gemeenschapsdenken’ in 1950 gewoon was. Kinderen met een handicap waren toen onderdeel van de gemeenschap. Ze speelden vaker samen met andere kinderen uit de buurt en groeiden meer samen op. Daarna individualiseerde de samenleving, hetgeen er mede toe leidde dat veel gehandicapte kinderen als het ware uit de gemeenschap werden gehaald met speciale voorzieningen en scholen. Vanaf de jaren '70 groeide de gedachte dat kinderen met een handicap meer zouden moeten integreren. Het werd de bedoeling ervoor te zorgen dat er minder kinderen naar het speciaal onderwijs zouden gaan. Maar het omgekeerde gebeurde: er gaan juist meer kinderen naar speciale scholen. Wat we vaak terughoren is dat een school ‘handelingsverlegen’ is, dat wil zeggen niet in staat is een kind met een handicap de juiste ondersteuning te bieden. Leerkrachten geven daarbij aan overvraagd te worden.”

Mirjam: “Het ideaalplaatje is dat ieder kind dicht in de buurt naar school kan, samen met andere kinderen en op een manier die past bij het kind en wat het nodig heeft aan zorg, behandeling en maatwerk. Het draait daarbij om het belang van het kind: wat is het beste, wat heeft het kind nodig? Het belang van het kind staat ook in het VN-Kinderrechtenverdrag voorop, maar nog niet genoeg in het Nederlandse onderwijsstelsel. Inclusief onderwijs brengt kinderen samen op één school. De wisselwerking tussen kinderen met en zonder handicap is niet alleen goed voor het gehandicapte kind, het levert ook veel op voor de andere kinderen.”

Henk-Willem: “Inclusief onderwijs is een ideaal, maar het kan! Het vraagt om een andere inrichting van ons stelsel, om onderwijs op maat en om een cultuurverandering op scholen, in die zin dat we naar de mogelijkheden moeten kijken en niet naar de obstakels.” 

Noodzaak van versnelling inclusief onderwijs

Mirjam: “Het pleidooi voor inclusief onderwijs is inmiddels ook opgepakt door het onderwijsveld zelf. De Onderwijsraad is ermee bezig en er is een Platform naar inclusiever onderwijs opgericht met als doel de bevordering en ondersteuning van inclusiever onderwijs. Nu wij stoppen met In1school, nemen zij het stokje over, samen met vele andere spelers zoals het College voor de Rechten van de Mens en belangenbehartigers zoals Ieder(in).”

Henk-Willem: "De doelen die we hadden toen we begonnen met In1school, hebben we op een andere manier gerealiseerd dan we destijds verwachtten. We hebben inclusief onderwijs bij maatschappelijke spelers op de kaart gezet, de term is gemeengoed geworden en dat is mooi. Ook de minister spreekt in een Kamerbrief over een routekaart naar inclusief onderwijs, wat een belangrijke stap is. We kwamen er echter achter dat we ook de juridische werkelijkheid moeten veranderen. Het huidige onderwijsstelsel is immers niet in overeenstemming met onze verdragsrechtelijke verplichtingen. Om die toets te kunnen doorstaan, moet de wetgeving worden aangepast en daarvoor is een lange adem nodig. Gelukkig pakt Defence for Children dit verder op.”

Mirjam: “Klopt. Maar dat de verdragen een geleidelijke aanpak voorschrijven, wil niet zeggen dat we kunnen wachten. Kinderen kunnen niet wachten! Dat zou ook niet nodig moeten zijn. We zijn een rijk land met voldoende middelen om de segregatie tussen regulier en speciaal onderwijs op te heffen, met behoud van de in het speciaal onderwijs opgebouwde kennis en expertise.”

Henk-Willem: “Het gevoel van urgentie neemt toe. Veel mensen in onze maatschappij ervaren dat ze in een eigen bubbel leven, terwijl ze eigenlijk samen willen leven. Daar zijn stappen voor nodig. Stichting het Gehandicapte Kind wil laten zien dat samenleven mogelijk is, of je nu zwart of wit bent of een handicap hebt: het kan. Het is wat mij betreft ook een kwestie van beschaving: iedereen hoort erbij, niemand mag worden buitengesloten. Ik ben het helemaal met Mirjam eens dat we de realisatie van een inclusief onderwijsstelsel moeten versnellen. En ja, deze verandering kost geld. Maar noem het een investering! We moeten in een transitie investeren, want anders blijven we in de oude situatie hangen.”

Meer informatie:

• INTERVIEW MET HENK-WILLEM IN HET KADER VAN DE INCLUSIEF ONDERWIJSMAAND 2020 
• BLOG MIRJAM: "SAMEN LEREN, WERKEN EN SPELEN"
• ROUTEKAART NAAR INCLUSIEVER ONDERWIJS
• PLATFORM NAAR INCLUSIEVER ONDERWIJS