“Ebram zei tijdens een wandeling hier op de kade: ‘Kijk, op zo’n houten boot ben ik ook over zee gekomen, met wel driehonderd man’”, vertelt de 51-jarige Italiaan Cristiano Grattarola in de haven van Genua. “Het was de eerste keer dat hij in vertrouwen iets met mij deelde over die tocht die hij als 12-jarig jongetje meemaakte. Met de tijd is onze band steeds sterker gegroeid.”

Belang van het kind

Drie jaar lang was Cristiano de vrijwillige voogd van de Egyptische Ebram, een van de vele kinderen die zonder ouders aankomen in Italië. In het land is het sinds 2017 mogelijk dat vrijwillige burgers de wettelijke vertegenwoordiger zijn van maximaal drie onbegeleide kinderen. Tot dan toe werden zij altijd door een centraal persoon in de gemeenschap vertegenwoordigd, zoals de directeur van een opvanglocatie of een burgemeester. Dit ging vaak om grote aantallen, tot wel honderd kinderen.

“Dat is onwenselijk, want er vindt dan belangenverstrengeling plaats. De opvang van de kinderen wordt ook uit publieke middelen betaald”, zegt advocaat Francesca La Civita van Defence for Children Italië. “En er is ook helemaal geen persoonlijk contact met het kind.”

Een nieuwe wet uit 2017 waarin het vrijwillig voogdijschap voor onbegeleide minderjarigen werd vastgelegd, was daarom een belangrijke mijlpaal. “Het is misschien bureaucratisch handig om een heleboel kinderen door een ambtenaar te laten vertegenwoordigen, maar het is niet in het belang van het kind”, zegt Francesca. “Een vrijwillige voogd heeft oprechte aandacht. Het helpt een kind beter te integreren in de maatschappij.”

Helpdesk

De vrijwillige voogden krijgen een training die wordt verzorgd door de regionale Ombudsman of een organisatie die zich met kinderrechten bezighoudt. Defence for Children Italië verzorgde namens de regionale Ombudsman trainingen en begeleiding voor de vrijwillige voogden in de regio Ligurië.

Met steun van Defence for Children Nederland en de Nationale Postcode Loterij konden zij daarnaast een helpdesk opzetten waar vrijwillige voogden en minderjarigen sociaaljuridische hulp krijgen. Coördinator Francesca begeleidde ook Cristiano.

Luisteren naar de behoefte van het kind

“Ik deed al vrijwilligerswerk, ik deelde soep uit aan dakloze vluchtelingen. Dat was ook dankbaar werk, maar op zo’n avond zag ik honderden mensen en bouwde ik met niemand een band op”, vertelt Cristiano. “Ik wilde intensief iets voor één persoon gaan betekenen, dat kon als vrijwillig voogd. Bovendien was het een tijd waarin onze regering heel erg anti-migratie was. Ik dacht: als mijn regering verhardt, dan moeten wij ook harder ons best doen tegen dat sentiment.”

Als vrijwillig voogd moet je wettelijke documenten tekenen, het leefgeld van het kind beheren en ervoor waken dat kinderrechten worden gewaarborgd. “Het mooie hiervan is dat er verder eigenlijk weinig verplichtingen zijn”, zegt Cristiano. “Je kan verder samen afstemmen wat je doet. Waar heeft het kind behoefte aan? Hoe de relatie zich ontwikkelt, hangt af van hoe open het kind is en hoeveel contact hij of zij wil.”

Twaalfjarig jongetje

Met Ebram had Cristiano naar eigen zeggen veel geluk: “Hij was erg open en hij had behoefte aan iemand die hem mee op pad nam, samen leuke dingen doen. Hij woonde sinds zijn twaalfde als enige buitenlandse jongen in een opvanghuis.” Dat is bijzonder, want meestal worden onbegeleide minderjarige vluchtelingen in Italië bij elkaar in een opvanghuis geplaatst, net als in Nederland. Maar vanwege zijn jonge leeftijd bij aankomst ging de toen 12-jarige Ebram naar een tehuis voor Italiaanse kinderen. “Daardoor sprak hij al vloeiend Italiaans. Als je hem hoort praten, zou je niet denken dat hij hier niet geboren is”, vertelt Cristiano. “Het maakte ook dat hij behoefte had om met iemand buiten het tehuis een band op te bouwen, net als de Italiaanse kinderen die bezoek kregen.”

De Italiaanse wet stelt dat het de voorkeur geniet dat onbegeleide minderjarigen worden opgevangen in een gezin, vertelt advocaat Francesca. “Maar het gaat bij deze kinderen vaak om jongens van een jaar of 16, 17. Het is heel moeilijk om die in een gezin te plaatsen. Niet alleen vanwege de leeftijd, maar ook omdat mensen er niet goed over worden voorgelicht of in worden getraind.”

De vrijwillige voogd maakt volgens de advocaat daarom echt het verschil: “Het kind weet dat de voogd er echt wil zijn voor hem of haar en dit niet doet voor een vergoeding. De meeste kinderen zijn in het begin wat wantrouwend, maar wanneer ze begrijpen dat de voogd niet wordt betaald en er alleen is om te helpen, verandert het contact.”

Wandelingen en pizza

Ebram was 15 jaar oud toen Cristiano hem voor het eerst ontmoette eind 2019. “Hij was nog echt jong. Eerst maakten we een wandeling, daarna aten we eens een pizza samen. We spraken over hoe het op school ging en hij stelde zich steeds meer open. Later ontmoette hij ook mijn vrienden en mijn ouders.”

Toen een paar maanden later de coronapandemie uitbrak en Italië in lockdown ging, was Cristiano bang dat hun prille vertrouwensband daar onder zou gaan lijden. “Maar we begonnen te videobellen en als zijn wettelijke voogd was ik de enige met wie hij buiten een wandeling mocht maken of mee kon gaan fietsen”, vertelt Cristiano, “uiteindelijk bleek Covid onze band juist te versterken. Mijn bejaarde ouders zijn inmiddels ook dol op hem. We lunchen soms samen en we hebben afgelopen Kerst met zijn vieren doorgebracht.”

'Heb een goed leven'

Dit voorjaar werd Ebram 18 jaar oud en dus is Cristiano niet meer zijn wettelijke vertegenwoordiger. “Dit was lastig voor hem, hij was bang dat ik uit zijn leven zou verdwijnen. Maar inmiddels weet hij dat dit niet het geval is.” Voor zijn achttiende verjaardag gaf Cristiano een bijzonder geschenk aan Ebram: een ketting met ID-plaatje met aan de ene kant de tekst ‘Heb een goed leven’ in het Arabisch en Italiaans gegraveerd en aan de andere kant hun namen. “Het was een ideetje van mijn ouders, geef die jongen iets speciaals!”, zegt Cristiano. “Een knul van 17, 18 jaar laat niet snel zijn enthousiasme zien. Maar Ebram was ontzettend blij en hing het meteen om zijn nek.”

Geluksvogel

Net als in Nederland stopt ook in Italië in principe de begeleiding bij 18 jaar, maar de wet voorziet in uitzonderingen tot 21 jaar. De sociale instanties die het kind tot die tijd opvangen en begeleiden, moeten een verzoek indienen bij de jeugdrechtbank voor verlenging. “Dat gebeurt niet automatisch en dat is een groot probleem”, legt advocaat Francesca uit. “De instanties doen die aanvraag alleen voor enkele jongeren die bijvoorbeeld excelleren op school. Terwijl alle jongeren tijd nodig hebben om te integreren, dit zou voor iedereen moeten gelden.”

“Ebram is zo’n gelukvogel voor wie het gelukt is om begeleiding tot zijn 21ste te regelen”, vertelt Cristiano. “Hij gaat binnenkort verhuizen naar een begeleid wonen-project en hij is net geslaagd voor zijn examens. Op dit moment is hij vanuit zijn grafische school op een uitwisselingsstage naar Spanje waar hij twee weken lang in een boekdrukfabriek meeloopt”, vertelt Cristiano trots. “Het zijn grote veranderingen in korte tijd en daarom wil ik hem de aankomende maanden nog blijven begeleiden als mentor. Maar eind van dit jaar wil ik weer voogd worden van een ander kind”, zegt Cristiano. “Dit moest ik ook wel voorzichtig met Ebram bespreken, vanwege zijn angst om mij te verliezen. Maar hij is nu wel gewend aan het idee.”

Mooie toekomst

Als de jongen na zijn 21ste verjaardag een baan heeft en een werkvergunning kan krijgen, kan hij waarschijnlijk een jaar later eindelijk de Italiaanse nationaliteit aanvragen. “Ik vertrouw erop dat dat hem lukt. Hij heeft zo’n wilskracht om een beter leven na te streven. Hij onderzoekt altijd mogelijkheden, zoals nu ook die buitenlandstage”, zegt Cristiano. “Veel Italiaanse kinderen nemen de mogelijkheden die ze hebben maar voor lief. Maar Ebram niet. Jongens zoals hij weten dat ze moeten knokken om iets te bereiken.”