Het VN-Kinderrechtencomité heeft begin februari in een belangwekkende uitspraak geoordeeld dat Staten in asielzaken systematisch en doeltreffend rekening moeten houden met de individuele belangen van kinderen. Bij de beoordeling van die individuele belangen moeten Staten het recht van kinderen om hun mening vrijelijk te uiten, ongeacht hun leeftijd, respecteren. Ook dienen Staten aan die mening passend belang te hechten. Dit oordeel van het Comité onderstreept de waarde van het Derde Facultatief Protocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag. Het protocol voorziet in een individueel klachtrecht voor kinderen en hun vertegenwoordigers. Kinderen in Nederland kunnen helaas geen klacht bij het VN-Kinderrechtencomité indienen, want Nederland heeft het Derde Protocol (nog) niet geratificeerd.

De zaak A.B. tegen Finland

De uitspraak van het Comité volgt op een door A.B., de nu tienjarige zoon van een lesbisch stel uit Rusland, ingediende klacht tegen Finland. A.B. vluchtte in 2015 met zijn beide moeders uit Rusland omdat het gezin daar werd lastiggevallen en bedreigd vanwege de seksuele geaardheid van de moeders. A.B. leed op school erg onder de pesterijen en kwam in een isolement terecht. Uit vrees voor hun veiligheid vluchtte het gezin naar Finland. A.B. ging daar naar school, maakte vrienden en hoefde niet langer bang te zijn om mensen te vertellen dat hij twee moeders had. Dit geluk was echter van korte duur: Finland wees de asielaanvraag af. De Finse autoriteiten erkenden de ervaringen van het gezin met bedreigingen, pesterijen en discriminatie in Rusland. Ze oordeelden echter dat deze niet bijdroegen aan een risico op onderdrukking bij terugkeer naar Rusland. Het gezin had daarom geen andere keuze dan in 2017 terug te keren.

A.B. diende een klacht in tegen deze beslissing bij het VN-Kinderrechtencomité. Op basis van die klacht concludeert het Comité dat Finland bij de beoordeling van het asielverzoek onvoldoende systematisch en doeltreffend rekening had gehouden met de individuele belangen van A.B. Dat is in strijd met artikel 3 van het VN-Kinderrechtenverdrag. Het is niet voldoende te stellen dat het in het belang van A.B. was bij zijn moeders te verblijven. De individuele omstandigheden van A.B., los van die van zijn moeders, hadden bij de beslissing betrokken moeten worden. Dat had gekund door A.B. de kans te geven zijn mening kenbaar te maken, en daar vervolgens passend gewicht aan te hechten. A.B. was ten tijde van het indienen van de asielaanvraag bijna vijf jaar. Het betekent dat het recht om in asielprocedures te worden gehoord ook geldt voor jonge kinderen; bijvoorbeeld wanneer zij eigen asielmotieven hebben en de asielaanvraag van de ouders niet tot een vergunning leidt.

Het Comité oordeelt vervolgens dat Finland behalve artikel 3 ook artikel 19 van het verdrag heeft geschonden. De Finse autoriteiten hadden A.B. moeten beschermen tegen het reële risico op onherstelbare schade bij terugkeer naar Rusland. Finland had, mede gezien zijn jonge leeftijd, rekening moeten houden met de permanente impact op A.B. van de pesterijen en het stigma als gevolg van de seksuele geaardheid van zijn moeders. Het Comité baseert zijn oordeel ook, en dat gebeurt niet vaak, op artikel 22 van het verdrag. Laatstgenoemd artikel stelt dat een minderjarige asielzoeker recht heeft op bijzondere bescherming en bijstand bij het verkrijgen van haar of zijn rechten. Daarbij maakt het niet uit of het kind alleenstaand is of wordt vergezeld door ouders.

Derde Facultatief Protocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag

De door A.B. ingediende klacht is gebaseerd op het Derde Facultatief Protocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag. Het voorziet in de mogelijkheid een klacht over kinderrechtenschendingen in te dienen bij het Comité. Deze klachtenprocedure staat sinds 2014 open voor individuele kinderen of een groep individuele kinderen uit lidstaten die het Derde Protocol hebben geratificeerd. Uitspraken van het Comité naar aanleiding van een klacht zijn niet juridisch bindend, maar wel gezaghebbend, omdat ze morele en politieke betekenis hebben. Ze hebben ook juridische betekenis, omdat een verdragsstaat niet zomaar voorbij mag gaan aan het oordeel van een bij verdrag ingestelde instantie die de betekenis van de verdragsbepalingen uitlegt en toepast in individuele zaken. Er komt ook gewicht toe aan uitspraken van het Comité in landen die het Derde Protocol (nog) niet hebben geratificeerd, gelet op het feit dat er in algemene zin normerende werking uitgaat van uitspraken van toezichthoudende instanties bij de VN-Mensenrechtenverdragen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een uitspraak van de rechtbank Den Haag van 5 september 2018. 

De zaak A.B. tegen Finland onderstreept de waarde van het individueel klachtrecht van kinderen bij het VN-Kinderrechtencomité en daarmee het belang van ratificatie van het Derde Protocol. Ondanks dat het Comité Nederland, in zijn aanbevelingen aan de regering, al in 2015 verzocht het Derde Protocol te ratificeren, is dit nog niet gebeurd. Dat betekent dat kinderen in Nederland niet bij het Comité kunnen klagen als zij vinden dat hun kinderrechten door de Staat zijn geschonden. Vanuit moreel-politiek oogpunt zou een land als Nederland, dat zich erop laat voorstaan de rechten van kinderen te respecteren, er geen bezwaar tegen moeten hebben – en er zelfs op uit moeten zijn – de naleving van die rechten te onderwerpen aan toetsing door het Comité. Defence for Children roept Nederland op het Derde Protocol de komende regeerperiode te ratificeren, en complimenteert de ChristenUnie met het opnemen van ratificatie van het Derde Protocol in haar verkiezingsprogramma.

Wat betekent de uitspraak A.B. tegen Finland voor Nederland?

Deze uitspraak is van belang voor kinderen van LHBTIQ+-koppels in de Nederlandse asielprocedure. In meer algemene zin schuilt de waarde in het feit dat de individuele belangen van kinderen in verblijfsprocedures voldoende systematisch en doeltreffend aandacht moeten krijgen. Dat gaat dus verder dan louter stellen, zoals in Nederland vaak gebeurt, dat het in het belang van het kind is bij de ouders te blijven. De asielaanvraag van kinderen dient op zijn eigen merites te worden beoordeeld. Het VN-Kinderrechtencomité heeft Nederland hierop overigens al in 2015 gewezen in zijn aanbevelingen aan de regering.

Om het individuele belang van kinderen te kunnen bepalen, moeten de Nederlandse autoriteiten kinderen die in staat zijn hun mening te uiten, ongeacht hun leeftijd, in de gelegenheid stellen die mening te geven wanneer dit van belang is voor de beoordeling van hun asielaanvraag. De autoriteiten moeten aan die mening vervolgens passend belang hechten. In Nederland worden kinderen die met hun ouders asiel aanvragen pas vanaf hun vijftiende standaard gehoord over hun zelfstandige motieven in de procedure. Kinderen van twaalf tot vijftien jaar mogen een verzoek indienen om hun mening te geven. Onder de twaalf jaar kan dat in beginsel niet. Deze praktijk is volgens de uitspraak van het Comité niet in overeenstemming met het VN-Kinderrechtenverdrag.

Defence for Children wil dat hier structurele verandering in komt. Om risico op ontwikkelingsschade te voorkomen dient het individuele belang van kinderen voorop te staan in de verblijfsprocedure. Het moet daarom worden verankerd in de Vreemdelingenwet. Die verankering is in 2019 opgenomen in een wetsvoorstel. Dat voorstel is in lijn met de uitspraak van het VN-Kinderrechtencomité in de zaak A.B. tegen Finland. Het wetsvoorstel is al enige tijd in voorbereiding en dient de komende regeerperiode in het belang van alle kinderen die in Nederland asiel aanvragen, de volle aandacht te krijgen.

Meer informatie

• Uitspraak VN-Kinderrechtencomité A.B. tegen Finland 
• Het Derde Facultatief Protocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag
• Belang kind in Vreemdelingenwet moet ontwikkelingsschade bij kinderen voorkomen
• Wetsvoorstel: belang van het kind moet zwaarder wegen in Vreemdelingenwet
• De aanbevelingen van het VN-Kinderrechtencomité aan de Nederlandse regering 2015