Nog niet alle minderjarigen die door de politie of de officier van justitie worden opgeroepen voor een gesprek of een verhoor hebben kosteloos toegang tot een jeugdrechtadvocaat. Volgens Defence for Children kan rechtsbijstand aan minderjarigen, die verdacht worden van een strafbaar feit, veel beter, passender en effectiever geregeld worden. Dit is de uitkomst van het EU-project My lawyer, my rights waarin door zes Europese landen onderzoek is gedaan naar en bijeenkomsten worden georganiseerd over rechtsbijstand aan minderjarigen. Volgens het VN-Kinderrechtenverdrag en de Europese Commissie is het recht op passende juridische bijstand een fundamenteel beginsel van het jeugdstrafrecht. De implementatie van dit recht is echter voor veel landen een uitdaging. Ook voor Nederland.

Aangehouden minderjarige verdachten hebben in Nederland recht op bijstand van een advocaat én een vertrouwenspersoon. Dit is voorafgaand en tijdens het politieverhoor, zonder dat zij voor de advocaat hoeven te betalen. Maar dat geldt alleen als hun vrijheid is ontnomen en zij bijvoorbeeld in een politiecel verblijven. De gratis advocaat is niet toegankelijk voor minderjarigen:

• jonger dan twaalf jaar. Zij zijn nog niet strafrechtelijk aansprakelijk, maar kunnen wel door de politie worden verhoord;
• die ’s avonds zijn aangehouden door de politie, maar naar huis zijn gestuurd en de volgende dag of op een later moment moeten terugkomen om verhoord te worden;
• die per brief worden uitgenodigd om zich te melden op het politiebureau voor een gesprek, zij worden niet aangehouden, maar wel verhoord en eventueel vervolgd;
• die niet zijn aangehouden, maar zich later toch moeten melden in verband met een groepsdelict en alsnog verhoord worden omdat ze er misschien iets mee te maken hebben. Degenen die meteen verhoord worden krijgen een gratis advocaat, degenen die zich later moeten komen melden niet;
• die een gesprek hebben met de officier van justitie, waarbij het gaat om het opleggen van een taakstraf korter dan twintig uur of een boete tot 115 euro.

Volgens EU-richtlijn moeten minderjarige verdachten of beklaagden tijdens een verhoor met de politie of de officier van justitie door een advocaat worden bijgestaan. Als zij zelf niet in staat zijn dit te regelen dient de overheid dat te doen. In Nederland wordt van minderjarigen die niet zijn aangehouden verwacht dat zij zelf een advocaat regelen bij het politieverhoor en dat hun ouders de advocaat betalen. Een en ander is afhankelijk van de hoogte van het inkomen van de ouders. Volgens Defence for Children is het voor minderjarigen, in verband met hun leeftijd en kwetsbaarheid, moeilijk om bijtijds, vaak binnen een dag, een advocaat te regelen en te betalen. Zij zijn daarbij afhankelijk van hun ouders die lang niet altijd willen of kunnen betalen. Defence for Children pleit voor gelijke toegang tot een gratis advocaat voor minderjarige verdachten. Dat betekent dat alle minderjarigen die worden verhoord een beroep moeten kunnen doen op een gratis advocaat.

Specialisatie jeugdrechtadvocatuur

Volgens het VN Kinderrechtenverdrag en Europese richtlijnen hebben jeugdrechtadvocaten speciale vaardigheden nodig om minderjarigen goed te kunnen vertegenwoordigen. Uit de interviews die in Nederland tijdens het My lawyer, My rights project zijn afgenomen blijkt dat minderjarigen en professionals tevreden zijn over het werk en de kwaliteit van de jeugdrechtadvocaat. Tot nu toe wordt van advocaten verwacht dat zij zelf vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn om met jeugdigen te werken. En dat zij bij de uitvoering van hun werkzaamheden rekening houden met de leeftijd en ontwikkeling van minderjarigen.

De Vereniging van Nederlandse Jeugdrechtadvocaten en Defence for Children vinden het belangrijk dat deze vaardigheden een essentieel onderdeel zijn van de opleidings- en ervaringseisen die gelden voor jeugdrechtadvocaten. Daarom werd op 24 april 2018 de studiemiddag ‘Passende juridische bijstand voor minderjarige verdachten’ georganiseerd. In juni volgen diverse interactieve bijeenkomsten in samenwerking met Young in Prison.

Hier bespreken experts en ex-gedetineerde jongeren belangrijke aandachtspunten. Via een rollenspel krijgen zij feedback van de acteurs over hoe zij het contact met de jeugdrechtadvocaat ervaren. Daarnaast is een praktische gids voor jeugdrechtadvocaten (link naar de gids en My lawyer, my rights website voor de Engelse versie) verschenen waarin de internationale normen van het VN-Kinderrechtenverdrag en de richtlijnen van de EU staan met praktische aanbevelingen voor implementatie.

Het project My Lawyer-My Rights is tot stand gekomen onder leiding van Defence for Children België in samenwerking met Defence for Children Nederland, Defence for Children Italië, de Helsinki Foundation for Human Rights in Polen, Child Law Clinic in Ierland, de Bulgarian Helsinki Committee, de Child Circle in België, DLA Piper-European Law firm en de European Criminal Bar Association. Het project is gefinancierd door de Europese Commissie in het kader van het Criminal Justice Programme. 

 Meer informatie:

• Notitie: 'Het recht op een advocaat in het jeugdstrafrecht'
• Cursus 'Contact maken met de leefwereld van minderjarige verdachten'
• Handleiding voor Jeugdrechtadvocaten  
• Handleiding voor Lidstaten  
• Project My lawyer, My rights